[บทความ] น่าพินิจ...พิษลำโพง

น่าพินิจ...พิษลำโพง

เห็นดอกงดงามอย่างนี้ ลำโพงมีทั้งให้คุณและให้โทษ ลองพิจารณาชั่งน้ำหนักไตร่ตรองว่ามีคุณไม่ถึงกับอนันต์ แต่มีโทษมหันต์ หรือไม่

ปลาบ้าที่กินเมล็ดลำโพงแล้วมีคนนำปลาบ้าตัวนั้นมาบริโภคจะมีอาการมึนเมา แต่หากคนกินส่วนใดส่วนหนึ่งของต้นลำโพง ก็จะได้รับพิษลำโพง โดยตรง

ลำโพงกาสลัก




ดอกลำโพงขาว

ลำโพง มีชื่อภาษาอังกฤษว่าThorn Apple

อยู่ในวงศ์ Solanaceae

เป็นพืชล้มลุกมีพิษชนิดหนึ่งจำพวกมะเขือ ลำต้นเมื่อโตเต็มที่ มีขนาดความสูงประมาณ 1 – 2 เมตร ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข่ ขอบใบหยักเป็นซี่ฟันหยาบ ฐานใบมักไม่เสมอกัน ดอกเดี่ยวออกที่ซอกใบ กลีบเลี้ยงสีเขียวติดกันเป็นหลอดยาวประมาณครึ่งหนึ่งของความยาวดอก กลีบดอกติดกันเป็นหลอด ปลายบานออกเป็นรูปแตร

ผลลำโพงบางชนิดมีขนคล้ายหนามรอบๆ ผล บางชนิดเห็นเป็นปุ่มๆ รอบผล เมื่อแก่เต็มที่ จะแตกออกมองเห็นเป็นกระเปาะราว 4 กระเปาะ ภายในจะมีเมล็ดสีน้ำตาลอมส้มหรือสีเทาดำ ประมาณ 50 - 100 เมล็ด มีลักษณะคล้ายเมล็ดมะเขือเปาะ



ดอกลำโพงกาสลัก (ชื่ออื่นว่า กาสลัก มะเขือบ้าดอกดำ)

ลำโพงเป็นพืชที่ขึ้นได้ทั่วไป ทั้งในพื้นที่แถบที่มีอากาศร้อน ร้อนชื้น เช่น ไทย มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย และประเทศที่มีอากาศหนาว เช่น ในยุโรป สหรัฐอเมริกา แอฟริกา ตะวันออกกลาง เอเซีย และในทวีปออสเตรเลีย เป็นต้น ยกเว้นในแถบพื้นที่ที่มีอุณหภูมิต่ำมากหรือทางแถบขั้วโลก

ในประเทศไทย พบขึ้นได้ทั่วไปในหลายจังหวัดทางภาคเหนือ เช่น ตาก นครสวรรค์ และภาคกลาง เช่น ชัยนาท สิงห์บุรี อ่างทอง และกาญจนบุรี เป็นต้น


ต้นลำโพง

ลำโพงที่พบบ่อยในประเทศไทย ได้แก่
1.ลำโพงขาว (ชื่ออื่นว่า มะเขือบ้า) มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Datura alba Nees
มีกิ่งก้านลำต้นและใบสีเขียว กลีบดอกสีขาวชั้นเดียว ผลกลมสีเขียว

2.ลำโพงกาสลัก (ชื่ออื่นว่า กาสลัก มะเขือบ้าดอกดำ) มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Datura fastuosa Linn.
มีกิ่งก้านลำต้นสีม่วงปนเขียวถึงสีม่วงเข้ม ใบสีเขียวเข้ม กลีบดอกสีม่วง 2-3 ชั้น ผลรูปรี

3.ลำโพงอีกชนิดหนึ่ง ขึ้นที่บริเวณดอยอ่างขาง จังหวัดเชียงใหม่ ชื่อ Datura stramonium

ลำโพงชนิดนี้พบได้ทั่วไปในโลก เช่น สหรัฐอเมริกา และยุโรป เป็นต้น และมีชื่อเรียกมากมาย ได้แก่ Jimson weed, Angel’s trumpet, Jamestown Weed, Apple-of-Peru, Devil’s apple, Mad Apple และ Stinkweed


ต้นลำโพง

ในสมัยโบราณนอกจากจะมีการใช้ลำโพงขาวเพื่อวัตถุประสงค์เพื่อผลิตเป็นยารักษาโรคแล้ว ยังมีการนำไปใช้ในการโจรกรรมทรัพย์สินและการฆาตกรรมอีกด้วย โดยมีการใช้เมล็ดมาผสมกับอาหารหรือเครื่องดื่มทำให้ผู้ที่รับประทานเข้าไปเกิดอาการมึนเมาไม่ได้สติทำให้ง่ายต่อการโจรกรรมทรัพย์สิน ผงจากดอกลำโพงหรือเกสรเมื่อโปรยเข้าไปในห้องก็สามารถทำให้ผู้ที่นอนหลับอยู่หลับไหลไม่ได้สติได้เช่นกัน


คนสมัยก่อน ใช้ลำโพงเป็นยาสมุนไพร ได้แก่ ใบสดใช้ตำพอกฝี แก้ปวดบวมอักเสบ เมล็ดนำมาตำให้ละเอียด และแช่ในน้ำมันพืช น้ำมันมะพร้าว หรือน้ำมันงา เมื่อครบ 7 วัน นำมากรองได้น้ำมันซึ่งใช้ทาแก้อาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อเคล็ดขัดยอกได้ดี ดอกตากแห้ง ใช้ผสมยาเส้นสูบ แก้หอบหืด
ลำโพงมีฤทธิ์คลายกล้ามเนื้อของระบบทางเดินอาหาร หลอดลม และระบบทางเดินปัสสาวะ จึงใช้แก้อาการปวดท้องเกร็ง และใช้ขยายหลอดลมแก้อาการตีบตัวของหลอดลมในโรคหอบหืดได้

มีการปลูกลำโพงขาวเพื่อนำไปใช้ในการผลิตยาทั้งแผนปัจจุบันและแผนโบราณ ในตำรายาแผนโบราณทั้งของไทย และจีน มีการใช้ดอกแห้งของลำโพงขาวเป็นตัวยาในการรักษา โรคหอบหืด โรคหลอดลมอักเสบ ไข้หวัด และบรรเทาความเจ็บปวด ทั้งนี้การใช้น่าจะต้องมีขนาดที่เหมาะสมและตายตัวพอสมควร เนื่องจากในตำรายามักจะกำกับว่าห้ามรับประทานมาก หรือรับประทานมากอาจทำให้เสียจริตได้ ซึ่งชี้ให้เห็นว่าการใช้ลำโพงขาวรักษาโรคต่างๆ นั้นจะต้องระมัดระวัง

ทุกส่วนของลำต้น ใบ ดอก ผลของลำโพง มีคุณสมบัติเป็นพิษทั้งสิ้น โดยเฉพาะเมล็ดลำโพงมีพิษสูงมาก




อาการพิษ

อาการแสดงที่เกิดจากพิษลำโพงปกติจะมีอาการภายในเวลา 30 - 60 นาที หลังจากกินเมล็ดลำโพง หรือส่วนต่าง ๆ ของลำโพง และอาการจะดำเนินต่อไปอีก 2 - 3 วัน เนื่องจากสารอัลคาลอยด์ (alkaloid) ในลำโพงจะออกฤทธิ์อย่างช้า ๆ ในระบบทางเดินอาหาร อาการเบื้องต้นที่พบบ่อยคือ ปากคอแห้ง กระหายน้ำอย่างรุนแรง กลืนอาหารและน้ำด้วยความยากลำบาก ต่อมาสายตาพร่ามัว รูม่านตาขยาย สู้แสงไม่ได้ น้ำลายแห้ง กลืนน้ำลายลำบาก และพูดไม่ชัด ผิวหนังร้อนแดง และแห้ง มีไข้ร่วมกับปวดหัว ผู้ป่วยจะรู้สึกสับสน ตื่นเต้น กล้ามเนื้อทำงานไม่ประสานกัน มึนงง มีอาการประสาทหูและตาหลอน และอาจมีพฤติกรรมคล้ายโรคจิต

ระบบประสาทกลางถูกกระตุ้น มีอาการเคลิบเคลิ้มเป็นสุข ต่อมาเกิดอาการเพ้อคลั่ง มีอาการประสาทหลอน เพ้อ เห็นสิ่งประหลาดต่าง ๆ นานาอย่างน่าสะพรึงกลัว เช่น เห็นแมลงจำนวนมากมายอยู่บนผนัง หรือเห็นปลาฉลามกำลังไล่ล่ามนุษย์อย่างน่ากลัว หัวใจเต้นเร็ว อุณหภูมิในร่างกายสูงผิดปรกติ ไม่สามารถจดจำเหตุการณ์ผิดปรกติในระหว่างเกิดอาการ และอาจมีอาการรุนแรงถึงขั้นเสียชีวิตได้

ในเด็กบางคนมีอาการชัก ชีพจรเต้นเร็วและอ่อน นอกจากนี้ยังมีอาการปัสสาวะคั่ง ท้องผูก ในรายที่รุนแรง คนไข้อาจหมดสติและโคมา


ผลลำโพง

ในประเทศสหรัฐอเมริกา มีรายงานเกี่ยวกับการได้รับพิษจากกินลำโพงค่อนข้างบ่อย เนื่องจากพืชชนิดนี้มีแพร่กระจายอยู่ในหลาย ๆ พื้นที่ของประเทศ เช่น บริเวณไร่นา เขตใกล้ภูเขา พื้นที่ลุ่มทั่วไป บริเวณที่รกร้าง ข้างกองขยะที่ทับถมด้วยสิ่งปฏิกูล ริมถนน เด็ก ๆ มักได้รับพิษโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์ เช่น นำดอกลำโพงหยิบใส่ปากและเคี้ยวเล่น หรือดูดเล่นตรงบริเวณเกสรของดอกลำโพงเข้าปาก ส่วนวัยรุ่นมักได้รับพิษจากการกินเมล็ดลำโพงที่ผสมกับน้ำหรือเครื่องดื่ม หรือได้รับคำแนะนำจากเพื่อนให้ทดลองกิน หรือผสมสารเสพติดชนิดอื่น ๆ เช่น กัญชา (marijuana) และ โคเคน (cocaine) เป็นต้น


เมล็ดลำโพง

สำหรับในประเทศไทย

มีรายงานทางการแพทย์พบคนงาน 6 คน กินขนมจีนน้ำยาเจือปนด้วยส่วนประกอบของลำโพง มีอาการ มึนศีรษะ ตาพร่า ใจสั่น ปากคอแห้ง กระหายน้ำ ปวดปัสสาวะแต่ถ่ายไม่ออก

มีรายงานข่าวในหน้าหนังสือพิมพ์ว่ามีสามเณร 8 รูป เข้ารับการรักษาด้วยอาการถูกพิษเพราะนำผลแห้งของมะเขือบ้า 5 ผลมาต้มแล้วใส่น้ำตาลและน้ำหวานเฮลซ์บลูบอยดื่ม อาการที่เกิดขึ้น ได้แก่ มึนงง วิงเวียนศีรษะ ตาพร่ามัว ประสาทหลอน พูดคุยไม่รู้เรื่อง บางรายพูดคนเดียว ผุดลุกผุดนั่งไม่เป็นสุข และวิ่งไปวิ่งมา บางรายคลื่นไส้อาเจียน

รายงานความเป็นพิษในเด็กอายุประมาณ 10-12 ปี เนื่องจากการรับประทานดอกลำโพงขาว ผู้ป่วยมีอาการปากแห้ง ม่านตาขยาย ผิวหน้าร้อนแดงและมีไข้


.ลำโพงขาว

รายงานความเป็นพิษผู้ใหญ่เกิดขึ้นในต่างประเทศ
ในประเทศสิงคโปร์ โดยมีสาเหตุเนื่องมาจากการกินต้นลำโพงขาว
ที่ประเทศศรีลังกา โดยมีสาเหตุเนื่องมาจากการบริโภคต้นลำโพงขาว
ที่ประเทศซาอุดิอารเบีย มีสาเหตุเนื่องมาจากการบริโภคผลสดของลำโพงขาว
ชายชาวไนอามี 4 คน ดื่มชาสมุนไพรที่มีส่วนผสมของเมล็ดลำโพงขาว พร้อมกับสูบดอกแห้งของลำโพงขาว อาการพิษที่พบในผู้ป่วยทั้ง 4 รายเป็นอาการพิษที่คล้ายกับอาการพิษเนื่องจากอะโทรปีน โดยผู้ป่วยจะแสดงอาการทางประสาทเป็นหลัก กล่าวคือ มีอาการกระสับกระส่าย เพ้อ เดินเซ ประสาทหลอน รูม่านตาขยาย มีอาการคั่งของปัสสาวะ นอกจากนั้นยังพบอาการอื่นๆ เช่น มีไข้ ปากแห้ง กระหายน้ำ และหัวใจเต้นแรง


ลำโพงเป็นพืชมีพิษจำพวกมะเขือที่มีอัลคาลอยด์หลายอย่างที่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ทางยาได้หลายอย่าง เช่น ขยายหลอดลม ระงับอาการปวดท้องเกร็ง ฯลฯ ลำโพงมีชื่อเรียกอย่างอื่นว่า “มะเขือบ้า” เนื่องจากมีฤทธิ์ในการหลอนประสาท อาจมีผู้นำไปเสพโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์และก่อให้เกิดอันตรายจากผลข้างเคียงของลำโพงได้


ที่มาของข้อมูล
http://www.gotoknow.org/blog/pharmthanyarak/102958
http://www.medplant.mahidol.ac.th/tpex/poison/lamphong.htm
ภาพจาก อินเทอร์เนท