พันธุ์มะม่วง ในหนังสือ "พรรณพฤกษา" ของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร)

พันธุ์มะม่วง ในหนังสือ "พรรณพฤกษา" ของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร)
กาพย์ยานี ๑๑ เรื่องพันธุ์มะม่วงของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) ซึ่งแทรกอยู่ในหนังสือพรรณพฤกษา

กาพย์ยานี ๑๑
@ จักกล่าวพันธุ์มะม่วง ท่านทั้งปวงจงรู้ความ
มะม่วงเมืองสยาม จะนับนามอเนกนัก
@ จะจัดที่จำได้ พอคนไทยแจ้งประจักษ์
มีหลากโดยเลิศลักษณ ประเภทพรรคอัมพาผล
@พิมเสนมีดาดื่น เป็นภาคพื้นทุกตำบล
รู้จักแทบทุกคน ยังประดนพิมเสนมัน

มะม่วงอกร่อง

@ หมอนทองอกร่องรส หวานปรากฏรสสวรรค์
แมวเซามีสองพรรณ แมวเชาขาวแมวเซาดำ
@ พรวนขออีกพรวนควาย แก้ว แก้วกลายมีประจำ
ควันเทียนแลทองดำ มลิอ่องทองปลายแขน
@ นำตาลปากกระบอก ขานนามออกทุกดินแดน
มะม่วงนายขุนแผน ปลูกเมื่อทัพกลับคืนมา

มะม่วงแก้วลืมรัง

@ การระเกดอีกไข่ไก่ ทุเรียนใหญ่สังขยา
ลิงโลดมลิลา แก้วลืมรังหนังกลางวัน
@ กระสวยรสสนิท อินทรชิตทศกรรฐ์
แขนอ่อนอีกนวลจันทร์ นำตาลจีนเทพรัญจวน
@ไข่เหี้ยไข่นกกระสา กะล่อนป่่ากะล่อนสวน
อีกสาวละห้อยหวน สาวสกิดมารดาดู

มะม่วงแขกขายตึก

@ ม่วงเทพรำลึก แขกขายตึกอีกคราบหมู
กะละแมมีช่อชู หนึ่งชื่อว่าชาละวัน
@ม่วงพราหมณ์ขายเมียนี้ ดูท่วงทีรสขยัน
เมียรักดังชีวัน ยังสู้ขายจ่ายอัมพา
@ ม่วงสาวกระทืบหอ นี่ก็ส่อรสโอชา
สาวอยากจะโภชา จนโกรธากระทืบเรือน
@ มะม่วงพิมสวรรค์ ชื่อทั้งนั้นไม่มีเหมือน
ล่วงชั้นตะวันเดือน ถึงสวรรค์ชั้นวิมาน
@ มะม่วงชื่อรำพึง คนคนึงด้วยรสหวาน
ม่วงเศียรคชสาร อีกหัวป้านมะม่วงเนย
@ กระแตลืมรังเรียก โดยสำเหนียกกันตามเคย
ค้างคาวลืมลูกเลย หลงกินเพลินเนิ่นนานวัน

มะม่วงทองดำสุก

@ ทองขาวทองดำดู ขึ้นเป็นคู่แข่งเคียงกัน
แก้วขาวแก้วดำปัน เป็นระยะคละกันไป
@ สุวรรณหงส์เห็น แต่เขาเล่นละครไทย
เป็นม่วงเสียเมื่อไร อยากใคร่รู้ดูหงส์ทอง

มะม่วงตลับนาค

@ โสนน้อยผอบนาก เจ้าเงาะหลากเพื่อทั้งผอง
กระปุ่มกระเปาปอง เป็นเหมือนเงาะเยาะรจนา
@ มะม่วงชื่อการเวก นามนกเอกในเวหา
หอยแครงแลแตงกวา หัวกิ้งก่าเหนียงกระทุง
@ คิ้วนางดูน่ากิน เทพสินชื่อคล้ายกรุง
แลเห็นเป็นหมู่มุง ม่วงสาน้อยเยี่ยมห้องหวน
@ หัวโตต้นต่ำเตี้ย ผัวตีเมียให้ร้องครวน
สาวน้อยสีน้ำนวน สาวรัญจวนสาวสวรรค์
@มะม่วงผัวพรากเมีย คิดน่าเสียใจครันครัน
แก้วพรากแม่จากกัน รสสำคัญเห็นรุนแรง

มะม่วงแฟบ

@ สาลิกาลืมรังอยู่ วัดวังคู่กับแก้มแดง
ม่วงกระกระออมแสง มะม่วงแฟบแอบพุดไทย

มะม่วงอ้ายฮวบ

@ สาวตบอุราร่ำ ด้วยระกำจะจำไกล
จากม่วงของชอบใจ ตบอุราน่าสงสาร
@ มะตูมอีกตับเป็ด หวานมันเด็ดดุจน้ำตาล
อ้ายฮวบใหญ่ใครปาน สับสำปั้นน้ำตาลทราย

มะม่วงนกกระจิบ

@มะม่วงเขียวสะอาด กำเนิดชาติพิมเสนกลาย
ม่วงนกกระจิบลาย อีกม่วงล่าหมาไม่แล
@ ม่วงสาวกระทืบยอด เดิมนางรอดลูกตาแห
เดินไปไม่ทันแล เหยียบม่วงเล็กเด็กกว่าชาน
@ ม่วงนัี้นครั้นใหญ่มา ดกระย้าใครจักปาน
จึงตั้งนามขนาน กระทืบยอดรอดบาทา
@ มะม่วงมละกอ สาเกก่อเป็นสมญา
เทพรสรสโอชา อัมพาดื่นพื้นดินดอน
@ เหลือจะร่ำให้สุด ชื่อสมมุตนามกร
นักเรียนเพิ่งแรกสอน อ่านกลอนเล่นเป็นสำราญ ฯ


นอกจากนี้ยังมีกาพย์ยานี ๑๑ กล่าวถึงพันธุ์ทุเรียน ด้วยความยาวของบทประพันธ์ใกล้เคียงกับพันธุ์มะม่วง หลังจากจบพันธุ์ทุเรียน ประมาณ ๕๐ กว่าชื่อแล้วท่านสรุปเป็นบทกลอนท้ายบทว่า

อันเรื่องนี้ไม่สู้มีประโยชน์มาก
แต่ฉันหากซุกซนก็ขวนขวาย
คิดไว้เพื่อเล็กเล็กเด็กเด็กชาย
ได้อ่านจ้อพอสบายบันเทาทุกข์...