ที่มาของหนังสิอ
หนังสือ พรรณพฤกษา และ สัตวาภิธานนี้ แต่งเมื่อ ปี พุทธศักราช ๒๔๒๗ ต้นฉบับสมุดดำ ได้มาแต่บรรดาหนังสือเก่า ซึ่งพระเจ้าบรมวศ์เธอ พระองค์เจ้าประภัสสร ทรงสั่งสมไว้มากเรื่อง...........
ข้าพเจ้าจึงขอให้เจ้าพนักงานหอพระสมุด ฯ ค้นหาฉบับพิมพ์เก่าล่วง ๔๓ ปีมาแล้ว พิมพ์ขึ้นรวมกันทั้ง ๒ เรื่อง เพื่อประโยขน์แก่เด็กอ่าน และทราบศัพท์นกแลศัพท์ไม้ ซึ่งเคยเป็นเพื่อนเล่นของเด็ก............
เป็นคำอธิบาย พระนิพนธ์ของ สมเด็จ ฯ กรมพระสวัสดิรัตนวิศิษฏ์
พรรณพฤกษา ตามฉบับพิมพ์ พ.ศ ๒๔๗๑
นบ พระไตรรัตน์แผ้ว ภัยพาล
นบ บุรพเทวาจารย์ ก่อเกล้า
นบ สโรปะเทศสถาน สอนสั่ง มานา
นบ พระคุณพระเจ้า ภพพื้นพงศสยาม ฯ
ข้าพเจ้าพระยาศรีสุนทรโวหาร ญาณปรีชามาต บรมนาถนิตยภักดีพิริยหาห เจ้ากรมอาลักษณ์ คิดรวบรวมชื่อต้นไม้ต่าง ๆ บรรดาที่รู้จักชื่อ คิดเป็นกลอนเรียกว่า "นามพรรณพฤกษา" คู่กันกับ "สัตวาภิธาน"
แลบรรดาต้นลำที่งอกขึ้นในแผ่นดินนั้น แบ่งเป็น ๒ ชาติ เกิดเป็นต้นขึ้น ลำต้นข้างนอกอ่อน เช่นอย่าง ไม้แดง ประดู่ ชิงขัน เต็งรังมะเกลือ เป็นต้น เรียกว่า รุกขชาติ ๑
แข็งนอกข้างในอ่อน เช่นอย่าง ต้นตาล อ้อย หมาก มะพร้าว และสรรพหญ้า ทุกอย่าง ฤาอ่อนนอกตลอดใน เช่นอย่างต้นกล้วยก็ดี เรียก ติณชาติ ๑ เป็น ๒ อย่างดังนี้ ฯ
จัดอีกอย่าง ได้ดังนี้ คือ รุกขชาติ ๑ ติณชาติ ๑ ลัดดาชาติหรือวลีชาติ ๑ เป็นเถาเลื้อย ๑ คัจฉชาติ เป็นกก เป็นกอ ๑ สถลชาติ เกิดบนบก ๑ ชลชาติ เกิดในน้ำ ๑
จัดโดยอาการแปลกกันด้วยดอกผล เป็น ๔ อย่าง นีรับผล ไม่มีดอกผล ฤามีแต่ดอกไม่มีผล ๑ บุบผผล มีทั้งดอกมีทั้งผล ๑ กาสิกผล มีดอกผลเป็นคราวเป็นฤดู ๑ อกาสิกผล มีดอกผลติดต่อกันเสมอไปไม่เป็นฤดู อาการต้นไม้เป็น ๔ อย่างดังนี้
เรื่องเบ็ดเตล็ดเหล่านี้ ไม่สู้เป็นประโยขน์อะไรนัก ถ้าผู้ใหญ่ไม่ต้องเรียน เพราะมีความสังเกตรู้ได้เอง ถ้าเด็กมีปีญญาอ่อน ต้องอาศัยมีผู้แนะนำผู้สอนจึงจะรู้ได้ ถ้ารู้ไว้ก็เป็นเครื่องประดับปัญญาได้อย่างหนึ่ง ข้าพเจ้าจึงคิดรวบรวมเป็นหมู่หมวด เพื่อจะไว้ใช้สำหรับให้เด็กอ่านพอให้หนังสือแตกแลจะได้คิดเค้าตามที่เล่าแจก ตั้งแต่ แม่ ก กา ตามลำดับดังนี้
ยานี ๑๑
@ ดูรากุาระ ข้าเจ้าจะเล่าไขคำ
กอ กา ว่าลำนำ พอให้จำคำ กอ กา
@ จะร่ำแต่หมู่ไม้ มีชื่อใช้ในภาษา
ไทยใช้ ต่อ ต่อมา แต่ กอ กา มีอะไร
@ จำปาแลจำปี มะลุลีแลยี่โถ
เพกาพะวาโพ เหล่าโสนตะโกนา
@ ชาลีสาลี่คละ จำปาดะดูสาขา
มะกล่ำสำมะงา พระยายาสารภี
@ แกแลแคมะคะ กอสละคละดีหมี
หว้าเปล้าเถาดีปลี เถาเทพีมะละกอ
..............
สุรางคณางค์ ๒๘
@ หมู้ไม้ แม่กน กอการะคน ว่าปนกันไป กุมารอ่านเล่า
แม้นเชาวน์ไว ไว ดูจะเข้าใจ ชื่อไม้แม่กน
@ ที่ในไพรวัน ต้นไม้อนันต์ ลำพันต้นสน กระถินลิ้นจี่
นนทรีปะปน มะดันประดน ระคนเถาคัน
@ ฉนวนสนุ่น ทนดียี่สุ่น ขนุนขนัน กระวานการพลู
ซ่อนชู้อัญชัญ มนฑามะลิวัล อินจันทร์กรรณิการ์
@ ต้นกระดอนดิน อยู่ใกล้อินทนิล ต้นฝิ่นกัญชา
ต้นธารตวัน ต้นจันทนา กอสันตะวา สันพร้ามอญบอน........
ฉบัง ๑๖
@ หมู่ไม้แม่กงจงจำ เล่ห์นัยลำนำ
ฉบังประดังวาที
@ ไม้ฝางมะเฟืองเรืองสี ต้นทำมังมี
ช้างเมืองนครดอนดง
@ มะม่วงมะปรางกอปรง มะทรางคันทรง
ประยงยี่เข่งเต็งรัง
@ ขานางหูกวางมะสัง หางไหลใบบัง
กะรังตังข้างก้างปลา
@ ยูงยางกร่างไกรใบหนา พิลังกาสา
กาหลงแลชงฆ์โคขิง............
ยานี ๑๑
@ หมู่ไม้ในแม่กก จะแยกยกเยี่ยงอย่างยล
ก กา ทั้ง กง กน ว่าปะปนระคนกลอน
@ ไม้สักอีกไม้โศก ไม้อุโลกสูงสลอน
นางกวักเหมือนกวักกร นางบังอรกวักเรียกใคร
@ เรียกชู้ ฤาเรียกพี่ แฝงอยูนี่ฤาอยู่ไหน
ฤากวักเรียกลองใจ ให้ชะงักพะวักวน
๑ กระบาดต้นกระบก กะทกรกเข้าระคน
ไม้หมากบุนนาคปน กระลำภักต้นรักลา..........
@ พรรณไม้ในแม่กด เรียงกำหนด ก กา กน
กง กก ยกมาปน ว่าประดนประดังกัน
@ ต้นไม้แม่กดหลาก จัดวิภาคมากมูลครัน
ไม้บ้านไม้อารัญ ว่าคละกันสำตัญไข
@ สำปะรดสำปะรัส ชีกุลัดสลัดได
ราชดัดถัดกันไป วันกรดใหญ่หญ้าขัดมอญ
@ มะขวิดชิดไม้ขวาด ต้นมะหาดผลแก่อ่อน
เสาวรสอรชร รสสุคนธ์ปนพุดลา
@ จำกัดสัตตบุด ต้นละมุดนางสีดา
มังคุดผลโอชา รสชวนกลืนลื่นเล็ดหวาน
@ ละมุดต้นไม้นอก มาบางกอกไม่สู้นาน
ยังไม่มากสาธารณ เลือก เลือกบ้านจึงจะมี..........
สุรางคณางค์ ๒๘
@ หมู่ไม้แม่กบคิดเข้าบันจบ กระทบกาพย์กลอน
กุมาอ่านเล่น เป็นสัถาวร เปลี่ยนเพี้ยนอักษร ตามบ่อนแม่กบ
@ กอหญ้ากอตะกรับ อีกต้นมะพลับ เคียงกับผะอบ
พุดจีบพุงจาบ ตะขาบตะขบ ตับเต่าผักตบ ตาตื่นพื้นเมือง
@ ต้นผักกระชับ อีกต้นระงับ กระจับไทยเมือง
หมู่กออังกาบ กุหลาบแดงเหลือง ไม้ราบฤทธิเรือง แพ้ว่านหณุมาน
@ มดยอบถอบแถบ ผลมะม่วงแฟบ สุกมีรสหวาน
ต้นกระทืบยอด ต้นครอบจักระวาฬ ครอบตลับปาน ตลับใส่ยา.......
ยานี ๑๑
@ หมู่ไม้ในแม่กม นับนิยมตามวิธี
ก กา กน กง มี กก กด กบ ครบกระบวน
@ จนถึงแม่กมนับ ตามลำดับไม่ผิดผวน
ชื่อไม้ในจำนวน แม่กมนี้มีอนันต์
@ ขามไทยไม้ลั่นทม เหล่าสุกรมนมสวรรค์
มะยมชะอมพัน ไม้เขี้ยนขั้นต้นพยอม
@ กะทุ่มมรุมรก ต้นกุ่มบกโคกกระออม
สะเดาเถากระดอม อีกกระย่อมเป็นยาลม
@ กุ่มน้ำตามลำคลอง เก็บมาดองได้ดื่นถม
ฉัตรอินทร์และฉัตรพรหม เห็นน่าชมชั้นฉัตรไชย.......
ฉบัง ๑๖
@ ขึ้นเกยเลยกล่าวพฤกษา อันมีสมญา
ติดต้องแลพ้องกับเกย
@ นับตั้งแต่ต้นอบเชย ไม้กระยาเลย
แลเตยทั้งสองพ้องนาม
@ เตยหอมอีกทั้งเตยหนาม มีในเขตคาม
แลชายแม่น้ำลำคลอง
@ นางกรายคิดคล้ายทำนอง นางรำลำพอง
กรีดกรายชะม้ายชำเลือง
@ ทองกวาวดอกแดงเจือเหลือง ดาวกระจายดาวเรือง
ช้างน้าวมะนาวเปรี้ยวหวาน...........
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น