วันวาน...ของบางกรูด (The Memory of Bangkrod) : ดอกเอ๋ย .... ดอกอัญชัน

ดอกเอ๋ย...ดอกอัญชัน

ความรู้เรื่องดอกอัญชัน จากรายการภัตตาคารบ้านทุ่ง

ดอกอัญชัน พันธุ์ดังเดิมของไทย เป็นดอกชั้นเดียวที่เรียกกันว่าดอกลา ส่วนพันธุ์ดอกซ้อนที่พบเห็นกันในขณะนี้คาดว่าน่าจะมาจากการกลายพันธุ์

สีของดอกอัญชัน จะมีมีความแตกต่างกันในแต่ละพื้นที่ขึ้นกับสภาพดินที่ปลูก ถ้าดินที่ปลูกมีความเป็นกรด ดอกของสีอัญชัน จะเป็นสีอ่อนกว่าปกติ และถ้าสภาพดินที่ปลูกมีความเป็นด่างสีของดอกอัญชันก็จะเข้ม

ความจริงแล้วดอกอัญชันเป็นดอกไม้ที่มีกลิ่นหอม กลิ่นหอมนี้เกิดจากต่อมน้ำมันที่กระจายอยู่ตามส่วนต่าง ๆ ของดอก ซึ่งในขณะที่ดอกอัญชันยังมีความสดอยู่ กลิ่นหอมนั้นจะผสมอยู่กับน้ำ ทำให้ไม่ได้กลิ่นหอม แต่เมื่อดอกอัญชันแห้ง เนื้อเยื่อของดอกไม่คงรูปเดิม ดอกมีการย่อส่วนลงเพราะสูญเสียน้ำ จะทำให้กลิ่นที่ซ่อนอยู่ของดอกอัญชัน ระเหยออกมา

และเมื่อเก็บดอกอัญชันแห้งไว้นาน ๆ กลิ่นของดอกอัญชันก็จะเปลี่ยนแปลงอีก คล้ายกลิ่นน้ำผึ้ง

กลิ่นของดอกอัญชันเป็นกลิ่นที่พึงประสงค์ เมื่อได้กลิ่นแล้วจะทำให้รู้สึกอยากดื่มน้ำ เมื่อได้ดื่มน้ำแล้ว ก็จะรู้สึกสดชื่นและผ่อนคลาย

สรรพคุณทางยาของดอกอัญชัน

ดอกอัญชันมีสารแอนโธไซยานิน(สารรงควัตถุ ที่ทำให้มีสี) ซึ่งสารนี้จะพบในผลไม้และดอกไม้ที่มีสีน้ำเงิน สีแดง และสีม่วง มีคุณสมบัติเป็นสารต้านอนุมูลอิสระ โดยที่พืชจะสร้างสารนี้ขึ้นมาเพื่อป้องกันดอกและผลของตัวเอง โดยป้องกันอันตรายจากแสงแดด สารแอนโธไซยานิน มีคุณสมบัติช่วยชะลอความชรา โดย ป้องกันความจำเสื่อม ผิวพรรณหน้าตา เพราะมีผลในการเพิ่มปริมาณสาร อะซิตี้โกลีน และลดปริมาณสารอะซิตี้โกลีนแอสเตอเลส (ซึ่งหากมีสารตัวนี้มากจะทำให้ความจำเสื่อม)

สารแอนโธไซยานิน มีอยู่มากในดอกอัญชันมีประโยชน์ต่อสุขภาพ เช่น ช่วยเพิ่มความสามารถในการมองเห็น เนื่องจากสารตัวนี้ จะไปเพิ่มการไหลเวียนในหลอดเลือดเล็กๆ เช่น หลอดเลือดส่วนปลายทำให้กลไกที่ทำงานเกี่ยวกับการมองเห็นแข็งแรงขึ้น เพราะมีเลือดไหลเวียนมาเลี้ยงมากขึ้น ในขณะนี้ ก็มีการศึกษาวิจัยทางคลินิก เกี่ยวกับ ความสามารถของแอนโธไซยานินในการเพิ่มประสิทธิภาพของดวงตา เช่น ตาเสื่อมจากโรคเบาหวาน โรคต้อหิน โรคต้อกระจก เป็นต้น

ใน ดอก เมล็ด ใบ และรากของอัญชันยังมีสารต่าง ๆ ที่สำคัญ อีก ดังนี้
สารอดีโนซีน (adenosine) มีคุณสมบัติช่วยกระตุ้นการเต้นของหัวใจ
สารแอสตรากาลิน (astragalin) ช่วยต้านอนุมูลอิสระ ลดภาวะการแข็งตัวของหลอดเลือดแดง
สารเคอร์เซติน (quercetin) เป็นสารที่มีบทบาทสำคัญในการป้องกันโรคหลอดเลือดและโรคหัวใจ

นอกจากนี้ยังมี
สารแอฟเซลิน (afzelin)
สารอปาราจิติน (aparajitin)
กรดอราไชดิก (arachidic acid)
กรดชินนามิกไฮดรอกซี (cinnamic acid, 4-hydroxy)
และสารซิโตสเตอรอล เป็นต้น

สรรพคุณของอัญชัน

ดอก สกัดสีมาทำสีผสมอาหาร เพิ่มสีสันให้สดสวย หุงข้าวสวย ข้าวเหนียว ผสมแต่งสีในขนมหวานไทย ๆ เช่นขนมเรไร ขนมน้ำดอกไม้ ขนมขี้หนู ขนมชั้น ขนมดอกอัญชัน และอื่น ๆ

น้ำคั้นจากดอกอัญชัน ใช้ดื่มดับกระหาย

ใช้ดอกทาผม ขนคิ้ว ให้ดกดำ

อัญชัน ใช้บำรุงเส้นผมให้ดกดำ เป็นเงา คนโบราณเชื่อกันว่าดอกอัญชันช่วยปลูกผม ปลูกคิ้วได้ดี จึงนิยมใช้ดอกอัญชันเขียนคิ้วโดยนำมาขยี้ ๆ แล้วนำมาทาคิ้วเด็ก จะทำให้ขนคิ้วขึ้นดกดำ มีเหตุผลเสริมความเชื่อเรื่องนี้ว่า เด็กอ่อนอยู่ในวัยสร้างรูขุมขนการใช้ดอกอัญชันวาดคิ้วเหมือนเป็นการใส่ปุ๋ย

เด็กอ่อนที่กำลังเจริญเติบโตนั้น เป็นช่วงที่ร่างกายกำลังสร้างรูขุมขน เมื่อนำดอกอัญชันไปวาดคิ้วจึงเป็นการใส่ปู๋ยให้ขนขึ้น เมื่อขึ้นแล้วก็เป็นขนที่แข็งแรงดกดำ เพราะดอกอัญชันมีสารเร่งบำรุงรากขนให้แข็งแรง
แต่ยังไม่พบข้อมูลว่าดอกอัญชันสามารถกระตุ้นให้เกิดการงอกของขนผม แต่คาดว่าน่าจะเกิดจากรงควัตถุ สีของดอกอัญชัน เข้าไปแทรกตามเส้นผมในขณะสระผม จึงทำให้เส้นผมดูดำและเงางาม คนคิดว่าสระผมด้วยสมุนไพรดอกอัญชันแล้วผมจะมีสุขภาพผมดี ทั้งนี้เพราะในขณะสระผมเราจะใช้มือนวดศีรษะซึ่งมีส่วนช่วยให้มีการไหลเวียนของเส้นเลือดบนศีรษะ

ในปัจจุบันจึงนำดอกอัญชันมาใช้ในอุตสาหกรรม ผลิตแชมพูสระผมและครีมนวด

สีจากกลีบดอกสดของอัญชันซึ่งมีสีน้ำเงินด้วยสารแอนโทไซอานิน ใช้เป็นสารบ่งชี้ (indicator) แทนลิตมัส (lithmus)

เมื่อเติมน้ำมะนาว (กรด) ลงไปเล็กน้อยจะกลายเป็นสีม่วง

หมายเหตุ
บทความนี้เน้นความหมายถึงดอกอัญชันที่เป็นสีน้ำเงิน
ไม่เกี่ยวข้องกับการสื่อด้วยภาพ เพราะมีเจตนาใช้ภาพเป็นเพียงการเบรคสายตาในการอ่านตัวอักษรเท่านั้น