มหัศจรรย์...การดำรงพันธุ์..จาก
พลอยโพยมมีบทความเรื่องราวของต้นจาก ถึง 3 เรื่องคือ เดียวดายสายตระกูล ดอกเอ๋ยเจ้าดอกจาก และแนบสนิทใกล้ชิดจาก และขอทบทวนข้อมูลเดิมว่า เมืองฉะเชิงเทราเป็นเมืองชายทะเลที่มีต้นจากมากตั้งแต่ ปากแม่น้ำบางปะกง เข้ามาข้างในตามลำน้ำ
นอกจากนี้้ลำคลองต่าง ๆ ที่เป็นสาขาของลำน้ำบางปะกงก็จะมีแนวจากเรียงรายตามสองฝั่งคลองเช่นกัน
ต้นจากคงเป็นต้นไม้ที่ชอบน้ำกร่อยหรือน้ำที่มีลักษณะ กึ่งจืด กึ่งเค็ม จะไม่พบต้นจากอยู่ชายทะเลหรือบริเวณน้ำจืด แต่จะพบบริเวณที่มีน้ำทะเลขึ้นถึงและมีน้ำจืดไหลผ่านเท่านั้น
ดอกจากแทงเป็นหน่อขึ้นมาระหว่างกาบใบ หน่อจากอ่อนนี้้กินได้ ที่บ้านพลอยโพยมมักตัดมาต้มจิ้มน้ำพริก มีรสฝาดเล็กน้อย คล้าย ๆ หัวปลี (กล้วย) ต้ม ราดกะทิจะเสริมรสชาติชวนกิน แต่อีกหลาย ๆ บ้าน อาจนำมาทำเป็นเมนูอาหารอื่น ๆ อีก หลายเมนู
ดอกแต่ละดอกเป็นดอกเพศเดียว แต่ในช่อดอกหนึ่งนั้นจะมีทั้งดอกตัวผู้และดอกตัวเมีย ดอกเป็นลักษณะช่อ กลม ดอกตัวเมียที่ปลายดอก ตัวผู้อยู่ตรงโคนช่อดอก
ดอกมีสีเหลืองแสด ช่อดอกหรือเรียกว่า “นกจาก” เป็นงวงแทงออกมาระหว่างกาบใบที่อยู่ใต้ดิน หรือเรียกว่า “พอนจาก”
ส่วนผลนั้นมีเปลือกแข็ง เปลือกสีน้ำตาลเข้มเบียดรวมกันเป็นกระจุกเรียก ทะลาย หรือ “โหม่งจาก "
ข้างในมีเนื้อเมล็ดสีขาว
โปรดสังเกตการเรียงกันแน่นขิดของแต่ละผลจากในโหม่จากแต่ละทะลาย ผลมีหลายขนาด และจากกอนี้อยู่บนบกนาน ๆ ครั้งที่จะมีน้ำท่วมมาถึงเช่นคราวน้ำขึ้นมาก ๆ จึงมีตำลีงพันเลื้อยอยู่ดังภาพได้
จาก สามารถแพร่พันธุ์ไปได้ไกลๆ
เมื่อสุกเต็มที่ก็จะรากงอกตั้งแต่ผลยังติดอยู่กับทะลายและจะแยกจากกลุ่มหลุดร่วงจากทะลายลอยตามน้ำไปติดตามตลิ่งหรือหาดเลน หรือบางครั้งก็แตกหน่อขณะยังลอยน้ำเติบโตเป็นต้นใหม่ได้
ส่วนต้นจากเองก็สามารถขยายพันธุ์โดยการแตกหน่อจากกอหนึ่งเป็นอีกกอหนึ่ง
ลำต้นของต้นจากนั้นอยู่ใต้ดิน โดยจะแตกหน่อใหม่ออกไปเรื่อยๆในลักษณะทวีคูณ ( Dichotomous ) คือจากหนึ่งก็จะแตกออกเป็นสองต้น จากนั้นก็จะกลายเป็นสี่ , แปด ,สิบหก ,สามสิบสอง ไปเรื่อย ๆ ตามลำดับ
ดังนั้น เมื่อผลของจากลอยน้ำไปและติดตลิ่งที่บริเวณใดก็งอกลำต้นทีบริเวณนั้นและแตกหน่อไปเรื่อย ๆ รวมทั้งผลจาก ทะลายใหม่ที่เกิดขึ้นตามมา ก็จะยิ่งช่วยการแพร่พันธู์ เมื่อพื้นดินบริเวณนั้นตื้นเขินขึ้น ในที่สุด กอจากก็กลายเป็นอยู่บนบกได้เช่นกัน
การเติบโตของต้นจากที่มาจากผลจาก
จากเริ่่มแตกหน่อเป็นกอ
ตามริมชายแม่น้ำ จากมักเป็นพรรณไม้ที่อยู่แถวนอกสุด
จาก เริ่มขยายเป็นสองกอ
กอจากตามริมชายฝั่งคลอง
กอจากตามชายฝั่งแม่น้ำ
โหม่งจาก ถูกตัดมาจากกอจาก คนตัดต้องฟันผลจากสำรวจดูเนื้อจากว่าใช้กินได้หรือยัง เนื้อจากมีน้อยดังนั้นจึงต้องตัดมาคราวละหลาย ๆ ทะลาย
ต้องใช้มีดต่อยผลให้หลุดออกมาจากโหม่งจาก ซึ่งค่อนข้างยากสำหรับเด็ก ๆ ต้องให้ผู้ใหญ่ทำให้ เมื่อผลจากหลุดออกจากโหม่จากแล้ว เด็ก ๆ ก็จะสามารถผ่าผลจากเองได้ ผลจากจะมีลักษณะผลค่อนข้างแบน การผ่า เราจะตั้งแนวด้านกว้างของผลแล้วผ่าครึ่งออกมาเป็นสองซีก
เนื้อผลจากในมือคนที่ถือนี้ค่อนข้างแก่ ตรงกลางผลจะมีน้ำ ซึ่งมีรสหวานหอมอร่อยลิ้น ในผลจากที่่เนื้ออ่อนกว่าในภาพ จะมีน้ำมากกว่านี้ เด็ก ๆ บางคน ก็จะยกขี้นมาซดน้ำก่อนแล้วจึงเอานิ้วโป้งงัดเนื้อขี้นมากิน
หรือใช้ช้อนด้านด้ามช้อนแคะขึ้นก็ได้
นำผลจากนี้ไปลอยแก้ว หรือเชื่อมน้ำตาลได้
เป็นภาพที่พลอยโพยมได้มาระหว่างทาง ในการไปทำธุระในหมู่บ้านบางกรูด (ตำบลท่าพลับ)
ผลจากที่เรียงกันแน่นขิดจะมีผลหลายขนาด ผลเล็ก ลีบ ๆ จะไม่มีเนื้อ เมื่อโหม่งจากยังติดอยู่กับพอนจาก หากไม่ถูกตัดออกมา ผลก็จะแก่ขึ้นเรื่อย ๆ จนสุกเต็มที่บางครั้งจะมีรากงอกในทะลายนั่นเองในบางผล ผลแก่เหล่านี้จะค่อย ๆ หลุดร่วงลงมา หากเป็นเลนก็จะงอกต้นใหม่ที่ตรงนั้น หรือถูกน้ำพัดพาออกไปจากที่เดิมเมื่อน้ำขึ้นมาถึงก่อนการงอกของผลจาก หากเป็นผืนน้ำก็จะถูกกระแสน้ำพัดพาอออกไปแพร่พันธุ์ที่บริเวณอื่น
การงอกของลำต้นก็จะงอกที่ด้านหัวขั้วของผลและเกิดรากจากบริเวณเดียวกันไม่งอกรากจากด้านก้นของผล โดยผลจะอยู่ในแนวนอนไม่ปักตั้งแบบฝักของคลัก โกงกาง เป็นการจัดสรรของธรรมชาติอีกเช่นกัน ที่ให้รูปแบบการดำรงพันธุ์ของจากแตกต่างจาก พรรณไม้อื่น
ยอดจากที่ตัดออกมา แล้วทอนใบอ่อนออกมาทีละใบ ๆ แล่ก้านออกนำไปตากแห้งแล้วลอกออกมาตัดเป็นชิ้น ๆ เพื่อมวนบุหรี่ หรือ นำใบสดมาห่อข้าวต้มมัดผัดใบจาก ซึ่งมัดด้วยก้านใบของใบจากอ่อนนั้นเอง เราเรียกก้านนี้ว่า ตอก
ในพจนานุกรม คำแปลหนึ่งของคำว่าตอก หมายถึงไม้ไผ่ที่จักบางๆ สำหรับผูกมัดหรือสานสิ่งต่างๆ
แต่เราก็เรียกก้านของใบจากอ่อนที่แล่เอาใบออก( ไปตากแดดทำใบจากมวนบุหรี่) ว่าตอกเข่นกัน นอกจากใช้มัดข้าวต้มมัดผัดใบจากแล้ว (ผ่าครึ่งก้านใบ ) เรายังใช้ตอกจากนี้มัดยึดตับจากที่ใช้มุงหลังคา โดยผ่าครึ่งก้านจากด้านปลาย ไล่มาด้านขั้วก้าน เว้นระยะ ประมาณ หนึ่งคืบ ทำเป็นหัวก้านตอก ใช้มีดเสี้ยมหัวก้านตอกให้แหลม สำหรับปักลงบนใบของตับจากได้ ในการผูกมัดยึด ตรึง ตับจากกับโครงหลังคา การใช้ตอกนี้ ต้องนำไปแช่น้ำให้เส้นตอกนิ่มก่อน
หากใช้นำมาผูกมัดของสิ่งอื่น ๆ เข่นมัดข้าวต้มมัดผัดก็ดึงเส้นตอกขาดออกจากกันเป็นสองเส้น
ใบจากอ่อนที่ริดออกจากก้านใบ นำไปตากแห้ง
ใบจากอ่อนตากแห้งลอกผิวใบออก ( เราเรียกว่าการลอกใบจาก ) แล้วตัดเป็นชิ้น ๆ ขนาดมวนบุหรี่ได้
ข้าวต้มมัดใบจากมัดด้วยก้านตอกจาก
ขอขอบคุณภาพปูจาก โดยคุณจ้อ นั่งจ้อ เรือนลำพูรีสอร์ท
ต้นจากยังเป็นที่หลบภัย ของปูจาก ซึ่งจะไต่ขึ้นลงทางจากได้รวดเร็วมาก
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น